Η Συνθήκη της Γενεύης για τους πρόσφυγες (ΣΓΠ) του 1951 συντάχθηκε κάποτε με τις καλλίτερες προθέσεις και αποτελεί σταθμό στην ιστορία του προσφυγικού δικαίου. Περιέχει σαν κεντρική ρύθμιση την αρχή ότι δεν πρέπει να στέλνονται πίσω οι πρόσφυγες εκεί που κινδυνεύουν (non-refoulement ή μη-επαναπροώθηση). Μια άκρως επεκτατική ερμηνεία στην Ευρώπη τα τελευταία 35 χρόνια σε συνδυασμό με την ρυθμιστική δύναμη της πραγματικότητας οδήγησε όμως σε πολλαπλές καταστρατηγήσεις της αρχής αυτής απ’ όσους επικαλούνται την προσφυγική ιδιότητα και στην μετατροπή της σ’ ένα ογκόλιθο, πάνω στον οποίο συντρίβεται η κρατική προστασία των συνόρων και η δυνατότητα άσκησης οποιασδήποτε μεταναστευτικής πολιτικής. Αυτό αναγκάζει τα κράτη μέλη και την ίδια την Ε.Ε., για να αποφύγουν τις συνέπειες του non-refoulement που εξακολουθεί να κατέχει περίοπτη θέση στην βιτρίνα, να καταφεύγουν σε ανειλικρινείς και ανέντιμες συμπεριφορές όπως push backs, υψηλούς φράκτες, συμφωνίες με εξωευρωπαϊκές χώρες, για να σταματούν αυτές εκεί τους πρόσφυγες, αλλά και κανόνες τύπου «Συστήματος Δουβλίνου» στο εσωτερικό της Ένωσης με καθιέρωση της ευθύνης της χώρας πρώτης παράνομης εισόδου και απαγόρευση των «δευτερογενών μετακινήσεων». Αυτά όλα αποτελούν πηγή αλληλοκατηγοριών μεταξύ των κρατών μελών, βάζουν σε σοβαρό κίνδυνο την εσωτερική συνοχή της Ε.Ε. και την καθιστούν υποχείρια εκβιασμών. Μια τέτοια παραβίαση της αρχής του non-refoulement και άλλων διατάξεων του πρωτογενούς και δευτερογενούς δικαίου της Ε.Ε. αποτελεί και το «Σύμφωνο για την μετανάστευση και το άσυλο» που υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο στις 20.12.2023.
Εδώ που έφθασαν τα πράγματα είναι καλλίτερο για την Ε.Ε. να επιχειρήσει «φυγή μπροστά», δηλαδή να αντικαταστήσει την ΣΓΠ με μια άλλη Συμφωνία που θα δεσμεύει τα κράτη μέλη της Ένωσης και δεν θα περιέχει την αρχή της μη-επαναπροώθησης σ’ αυτήν την μορφή, αντ’ αυτού όμως την υποχρέωση υποδοχής προσφύγων για τους πολιτικά διωκόμενους και δεσμευτικά ανθρωπιστικά ποσοστά υποδοχής για τους άλλους πρόσφυγες. Αυτό το βήμα θα έχει βέβαια πολιτικό κόστος για την Ευρώπη, είναι προτιμότερο όμως από την σημερινή γενικευμένη υποκρισία και το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί. Έτσι θα γίνει δυνατή η επιστροφή στο μοντέλο της εργατικής μετανάστευσης που αποτελεί ιστορικά το κατ’ εξοχήν ευρωπαϊκό μεταναστευτικό σύστημα.
Το παρόν άρθρο περιέχει περαιτέρω επεξεργασία σκέψεων που πρωτοδιατυπώθηκαν στα γερμανικά στο άρθρο μου στο περιοδικό ZAR με τίτλο “Das neue EU-Migrations- und Asylpaket – Der Berg kreißte und gebar eine Maus” (δημοσιευμένο και στην παρούσα ιστοσελίδα).