Δημοσιεύτηκε στον «Εξάντα» τον Ιούνιο του 2008.

 

Είναι δύσκολο να εξηγήσει κανείς στη Γερμανία τις ελληνικές θέσεις για το «μακεδονικό». Στη διένεξη για την ονομασία «Μακεδονία» η κοινή γνώμη τείνει να υποστηρίζει την αδύνατη πλευρά, δηλ. τη σλαβική δημοκρατία, που φέρει επισήμως στους διεθνείς οργανισμούς το όνομα FYROM (Former Yugoslav Republic of Macedonia).

Υπάρχουν πάμπολλες ενδείξεις για τον ελληνικό χαρακτήρα των Μακεδόνων στην αρχαιότητα. Οι σχετικές αμφιβολίες ορισμένων αρχαίων συγγραφέων προέρχονται κυρίως απ’ το γεγονός ότι η μακεδονική διάλεκτος γινόταν δύσκολα κατανοητή στους λοιπούς Έλληνες και επίσης από την πολιτιστική καθυστέρηση της Μακεδονίας. Τον 4ο αιώνα π.Χ. όμως, όταν η Μακεδονία ανέλαβε την ηγεμονία όλης της Ελλάδας, η πολιτιστική εξομοίωση είχε προχωρήσει σε σημαντικό βαθμό. Ο Μ. Αλέξανδρος διέδωσε «ελληνικά γράμματα» σ’ όλο τον τότε γνωστό κόσμο.

Κατά την ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο ο μακεδονικός χώρος απετέλεσε μέρος μεγάλων αυτοκρατοριών. Σλαβικές φυλές εισέδυσαν στη Μακεδονία από τον 6ο αιώνα μ.Χ. Στην οθωμανική εποχή «Μακεδονία» ονομαζόταν η περιοχή τριών τουρκικών βιλαετίων. Εν όψει του επικείμενου τέλους της οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια στα τέλη του 19ου/αρχές 20ου αιώνα ο χώρος αυτός έγινε το μήλο της έριδος των βαλκανικών λαών και αντικείμενο της πολιτικής διένεξης των μεγάλων δυνάμεων. Τότε ήταν που πρωτοεμφανίστηκε και η ιδέα μιας ανεξάρτητης από Βουλγαρία, Ελλάδα και Σερβία ενιαίας «Μακεδονίας». Η ιδέα αυτή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ όμως, καθώς ο χώρος μοιράστηκε ανάμεσα στα τρία γειτονικά κράτη ως αποτέλεσμα των Βαλκανικών πολέμων.

Την εποχή εκείνη ο πληθυσμός της περιοχής ήταν εθνικά ανάμεικτος. Το μέρος της Μακεδονίας που περιήλθε στην κυριαρχία της Ελλάδας κατοικείτο κατά 42,6% από Έλληνες. Με την αποχώρηση Τούρκων και Βουλγάρων καθώς και με την άφιξη των προσφύγων της Μικράς Ασίας το ποσοστό των Ελλήνων ανήλθε ως το 1928 σε 88,8%.

Ελάχιστα είναι γνωστό ότι ο Χίτλερ διέταξε την ίδρυση ανεξάρτητου μακεδονικού κράτους τον Σεπτέμβριο του 1944 – για να εξασφαλίσει την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων κατοχής από την Ελλάδα. Τελικά όμως η ανακήρυξη κράτους με το όνομα «Μακεδονία» που άντεξε στο χρόνο έγινε στα πλαίσια της ομοσπονδιακής σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας από τον Τίτο το 1944. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο και με βίαιες μεθόδους δημουργήθηκε υπό την καθοδήγηση του κόμματος μια «μακεδονική» εθνική ταυτότητα, που περιελάμβανε γλώσσα, λογοτεχνία, ιστορία και εκκλησία. Η ιδεολογία του νέου κρατιδίου στηρίζονταν στην αξίωση της επανένωσης της «διαμελισμένης Μεγάλης Μακεδονίας» και περιελάμβανε την πάγια θέση ότι στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία («Μακεδονία του Αιγαίου» και «Μακεδονία του Πιρίν») ζούν αλύτρωτα αδέλφια «Μακεδόνες». Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η ιδεολογία αυτή συνέχισε να προβάλλεται και μετά την ανεξαρτησία του κράτους αυτού από την υπό διάλυση Γιουγκοσλαβία το 1991.

Το 1994/1995 η Ελλάδα επέβαλε για τον λόγο αυτό εμπάργκο σε προϊόντα που μεταφέρονταν από τη Θεσσαλονίκη προς το γειτονικό κράτος. Η «ενδιάμεση συμφωνία» του 1995 έφερε μια προσωρινή λύση στις διαφορές και οι σχέσεις των δύο κρατών βελτιώθηκαν, ελληνικές επενδύσεις π.χ. δημιούργησαν πάνω από 20.000 θέσεις εργασίας στην  FYROM.

Παρ’ όλα αυτά οι διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για το θέμα της ονομασίας δεν οδήγησαν ως τώρα πουθενά, με αποτέλεσμα να αναβληθεί η εισδοχή των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ τον Απρίλιο του 2008. Η Ελλάδα θεωρεί ότι η αποκλειστική χρήση του ονόματος «Μακεδονία» απ’ τους γείτονες αποτελεί σφετερισμό του ιστορικού παρελθόντος, εμπεριέχει εδαφικές διεκδικήσεις και αλυτρωτικές τάσεις. Θα δεχόταν όμως το όνομα «Μακεδονία» για το γειτονικό κράτος με εδαφικό ή ιστορικό περιοριστικό προσδιορισμό.

Η ιστορική επιχειρηματολογία από μόνη της, καίτοι ευνοεί τις ελληνικές θέσεις, δε μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Η πολιτική προσέγγιση απαιτεί λεπτούς χειρισμούς σε μια ευαίσθητη περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Χάριν του αμοιβαίου συμφέροντος πρέπει να βρεθεί βιώσιμη λύση με ένα νέο όνομα, το οποίο θα αντικαταστήσει την ονομασία FYROM και θα αποτελέσει σταθερή βάση για καλές γειτονικές σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη.