Δημοσιεύτηκε στον «Εξάντα» τον Δεκέμβριο του 2016

Ζούμε σε μια νέα εποχή μετανάστευσης για την οποία δεν έχει βρεθεί ακόμα το σωστό όνομα. Αυτό που βιώσαμε ιδίως το δεύτερο μισό του 2015, δηλαδή τα κράτη μέλη να αποδείχνονται ανίκανα να φυλάξουν τα σύνορά τους και η Ευρώπη να δέχεται άθελά της πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, μπορεί να αποδειχτεί βόμβα στα θεμέλια της Ε.Ε. Η κύρια εξήγηση για το φαινόμενο αυτό, που σε μια πιο ήπια μορφή συνεχίστηκε και όλο το 2016, πρέπει να αναζητηθεί στην παγκοσμιοποίηση. Παγκοσμιοποίηση σημαίνει αποδυνάμωση των συνόρων κυρίως για οικονομικούς λόγους – και θα ήταν παράδοξο την στιγμή που τα εθνικά σύνορα χάνουν παντού την σημασία τους, να κατάφερναν να μείνουν ασάλευτα ορθωμένα απέναντι στους μετανάστες. Στα πλαίσια αυτής της εξέλιξης το νομικο-ιδεολογικό σύστημα της Ευρώπης είχε στείλει μια σειρά σήματα όλα τα προηγούμενα χρόνια που θα μπορούσαν να εκληφθούν σαν πρόσκληση για ελεύθερη μετάβαση στην γηραιά ήπειρο από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Αν όμως αυτό είναι το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδιπλώνεται η «Νέα Έξοδος» δεν αρκεί από μόνο του για να εξηγήσει τις συγκεκριμένες ροές και την βιαιότητά τους. Εδώ συμβαίνει και κάτι άλλο που αγγίζει τα όρια του παράλογου: Την ώρα που οι «pull» και οι «push» παράγοντες της μετανάστευσης στην γειτονική μας γεωγραφική περιφέρεια, Μέση Ανατολή και Αφρική, βρίσκονταν από μόνοι τους «στο κόκκινο», η Δύση (ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, Ε.Ε.), δηλαδή ο νικητής της Ost-West-αντιπαράθεσης του ψυχρού πολέμου, κατέστρεψε με τις πολεμικές επεμβάσεις της ή με τους εμφύλιους πολέμους που υποκίνησε είτε απ’ ευθείας είτε με την βοήθεια των συμμάχων της (Τουρκία, Σαουδική Αραβία κλπ.) τις χώρες εκείνες του Τρίτου Κόσμου (Ιράκ, Λιβύη, Συρία κλπ.) που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ανάχωμα ή τουλάχιστον να συμβάλουν στην λελογισμένη εκδήλωση των μεταναστευτικών ροών. Η μεταναστευτική έξοδος των καιρών μας εμφανίζεται λοιπόν κυρίως σαν αυτό που πραγματικά είναι: Η κατάρα που συνοδεύει την δόλια πράξη, που επιστρέφει. Εξ ου και το πρώτο αίτημα θα ήταν να σταματήσει η αποσταθεροποίηση των χωρών του Τρίτου Κόσμου με τις πολεμικές επεμβάσεις της Δύσης και η συνεργασία της, έστω και τώρα, με τον ΟΗΕ για τον περιορισμό της ζημιάς που προκλήθηκε.

Αλλά τώρα τι κάνουμε; Οι απαντήσεις που δίνω κινούνται σε τρεις άξονες:

1. Οι προηγούμενες πράξεις μας σαν μέλη της Δύσης μάς υποχρεώνουν να αναλάβουμε τις ευθύνες μας απέναντι στους ανθρώπους που καταστρέψαμε τις πατρίδες τους και να τους δεχτούμε φιλόξενα στην Ευρώπη, με δίκαιη κατανομή των βαρών ανάμεσα σε όσους επωφελούνται από τα πλεονεκτήματά της Ε.Ε.
2. Δεν μπορεί όμως να είναι για πάντα το διευρυμένο δίκαιο του πολιτικού ασύλου η βασιλική οδός διεκπεραίωσης της μετανάστευσης. Στην Ευρώπη η μεταναστευτική πολιτική ήταν πάντα, τουλάχιστον στην διάρκεια των ειρηνικών περιόδων, στηριγμένη στο δίκαιο της εργατικής μετανάστευσης και σ’ αυτή την βάση πρέπει να επιστρέψει. Το πολιτικό άσυλο ήταν και είναι μια πολύτιμη πηγή έμπνευσης μέσα στο σύστημα εισδοχής των ξένων σε μια χώρα, είχε ανέκαθεν όμως και έχει και σήμερα έναν εξαιρετικό χαρακτήρα και η διεύρυνσή του προσκρούει σε όρια.
3. Παρ’ όλα αυτά το καραβάνι ξεκίνησε και δεν γυρίζει πια πίσω – δεν θα πρέπει να έχει κανείς αυταπάτες γι’ αυτό. Η μετανάστευση είναι ανθρωπολογική εννοιολογική κατηγορία και οι νομικές μορφές που παίρνει εναλλάξιμες. Θα πρέπει να ετοιμαζόμαστε για ραγδαίες εξελίξεις στις κοινωνίες μας με κερδισμένους και χαμένους. Δεν ορίζουμε εμείς την έκβαση του παιχνιδιού, μπορεί και πρέπει όμως να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για όποιες ευκαιρίες προκύψουν, ώστε να γίνει ο κόσμος λίγο πιο δίκαιος.

Κώστας Δημακόπουλος